یکی از مهمترین فضاهای عملکردی خانه، آشپزخانه محسوب می‌شود. زمان زیادی از وقت افراد خانواده به صورت پخت و تهیه خوراکی‌های گوناگون از مرحله شستشو، نگهداری، آماده‌سازی تا پخت در آن می‌گذرد. در بعضی آشپزخانه‌ها فضایی برای سرو غذا تعبیه می‌شود، چه به صورت میزهای غذاخوری، چه میز ساده یا کانتر با صندلی. در برخی دیگر، خصوصاً در آشپزخانه‌های مدرن شاهد فعالیت‌هایی مانند گفتگو و تماشای تلویزیون نیز هستیم.
طراحی دقیق این بخش از خانه، توجه به طرح مبلمان آن، در نظر گرفتن نحوه حرکت و کار در آن، رعایت سیرکولاسیون، تسلط بر ارتباط بین لوازم و تجهیزات، دقت در تجهیزات، مکان‌یابی صحیح آن‌ها، ابعاد و اندازه‌ها، و اجرای اصول ارگونومی در این فضا بسیار حائز اهمیت است.
در چیدمان و قرارگیری عناصر آشپزخانه باید ارتباط بین لوازم و تجهیزات و توالی کارها را به دقت بررسی نموده، با پیروی از اصول آن میزان حرکت را به کمترین حد ممکن رسانید. همچنین وجود فضای مناسب برای حرکت آزادانه در آن تعبیه گردد. تعیین نوع کار دارای اهمیت است؛ برای آشپزخانه می‌توان کار را به صورت ایستاده یا نشسته تعریف نمود. از مهمترین اصول طراحی دکوراسیون آشپزخانه نورپردازی آن است. نورپردازی خوب و مناسب سطوح کار این فضا اهمیت زیادی دارد و در کار کردن تأثیر بسیار زیادی می‌گذارد.
ابعاد آشپزخانه بستگی به متراژ و فضای خانه، و تعداد عملکردهای مختلف در آشپزخانه دارد. اعمال عمده تعریف شده برای آشپزخانه شامل 4 عمل است که به صورت زیر بیان می‌گردد:
- شستشوی مواد خوراکی و ظروف
- آماده‌سازی مواد غذایی برای پخت
- تهیه و پخت خوراکی‌ها و غذا
- سرد کردن و نگهداری خوراکی‌ها
عملکردهای دیگری مانند سرو غذا، شست و شوی لباس و … ممکن است در آشپزخانه تعریف گردد. در این صورت فضا و تجهیزات لازم باید تعبیه شود.
ابعاد انواع لوازم آشپزخانه هنوز به طور قابل توجهی متفاوت است؛ به عنوان مثال ابعاد یخچال‌ها، گازها و فرها متفاوتند. هر چند برای استانداردسازی آن‌ها اقدامات زیادی صورت گرفته است.
مثلث کار
برای آسایش حین کار و راحتی سلسله مراتب کار در آشپزخانه و انجام چهار عمل مذکور، طراحان مسیر حرکت در آن را به نام مثلث کار معرفی نموده‌اند.
اگر سه قسمت اصلی یعنی ظرفشویی (سینک) ، یخچال و اجاق گاز را به یکدیگر وصل کنیم، مثلثی به وجود می‌آید که عمده کار آشپزخانه در آن انجام می‌گیرد. این مثلث به مثلث کار مشهور است و نباید مجموع سه ضلع آن از 6.6 متر بیشتر شود. در غیر این صورت طرح آشپرخانه درست نبوده، نیاز به بازنگری دارد.
طراحی فضا
بر اساس مثلث کار می‌توان آشپزخانه را به صورت L، L با جزیره، U با جزیره و کریدری دو طرفه و یک طرفه طراحی نمود.
باید توجه داشت برای آشپزخانه‌های یک طرفه سطح کار افراد راست دست از راست به چپ و افراد چپ دست از چپ به راست بدین صورت است: محل انبار و نگهداری، اجاق گاز، محل آماده‌سازی، سینک، سطح آبکشی.
برای آشپزخانه‌های دو طرفه کمترین عرض بین دو طرف برای حرکت آزادانه و استفاده از لوازم، 1.2 متر، نیاز است. در این صورت اگر عمق یونیت‌ها 60 سانتیمتر باشد، حداقل عرض آشپزخانه را باید 2.4 متر در نظر گرفت.
متراژ فضای آشپزخانه
در حالت کلی کمترین فضا برای آشپزخانه‌های یک طرفه 6 مترمربع، برای U و L شکل 15 مترمربع، برای آشپزخانه‌هایی با فضای غذاخوری 14 مترمربع در نظر گرفته می‌شود.
سطوح محیط آشپزخانه
سقف
در سقف باید از مصالح جاذب رطوبت استفاده کرد، زیرا فضای آشپزخانه به دلیل عملکردهایی چون پخت و پز، شستن و … رطوبت زیاد دارد. مصالح کاربردی همچنین باید قابل شست و شو باشند. نظافت و رعایت بهداشت در این فضا اهمیت بسیار دارد و تمیز کردن تمام سطوح آن باید امکان‌پذیر باشد.
برای رنگ‌آمیزی سقف از رنگ‌های روغنی براق استفاده می‌شود.
دیوار
بهتر است از کاشی و سرامیک برای دیوارهای آشپزخانه استفاده کرد و آن‌ها را تا ارتفاع 80 سانتیمتر از کف با عایق رطوبتی پوشاند. استفاده از منریال دیگر مانند انواع چوب طبیعی و مصنوعی، سنگ و غیره نیز رایج است، اما به دلیل آسیب‌پذیری و جذب آب و رطوبت گزینه های مناسبی نیستند.
کف
برای کف آشپزخانه می‌توان از انواع کف‌پوش مانند سنگ، سرامیک، پارکت استفاده نمود، اما بهتر است نوع مقاوم در برابر آب و قابل شست‌وشو در نظر گرفته شود. سنگ‌ها و سرامیک‌ها نسبت به کف‌پوش‌های چوبی گزینه‌های بسیار مناسب‌تری هستند. ریختن مواد غذایی، مایعات و شست‌وشو آسیب کمتری به آن‌ها وارد می‌کند؛ هر چند این مصالح نیز آسیب‌پذیر هستند. همچنین درز سنگ‌ها و سرامیک‌ها ممکن محل تجمع میکروب‌ها و مواد غیربهداشتی باشد که با بزرگ در نظر گرفتن ابعاد تایل‌ها می‌توان این وضعیت را بهبود بخشید.
پنجره
پنجره برای عبور و مرور نور طبیعی و هوا، از ملزومات آشپزخانه بوده، در صورت امکان بهتر است پنجره‌ای متناسب در آن تعبیه گردد. طول استاندارد پنجره در این فضا نباید کمتر از 2 متر باشد.
تهویه
آشپزخانه باید مجهز به سیستم تهویه مناسب باشد، زیرا بخار و رطوبت حاصل از عملکردهای موجود در آن بسیار زیاد بوده، باعث از بین رفتن تدریجی لوازم، تجهیزات، پوشش سقف، کف و دیوارها می‌شود. برای تخلیه هوا از هواکش و هود استفاده می‌شود.
